των Αχιλλέα Γραβάνη και Γιώργου Καργιολάκη*
Η πρόσφατη εμφάνιση νέων επικίνδυνων (Δέλτα) και εξαιρετικά μεταδοτικών (Όμικρον) παραλλαγών του κορωνοϊού προκάλεσε ιδιαίτερη και εύλογη ανησυχία για την αποτελεσματικότητα των εμβολίων. Τα διεθνώς συσσωρευμένα, πλέον, δεδομένα διασκεδάζουν πειστικά τον αρχικό προβληματισμό και ξεκινώντας από το αμερικανικό CDC δείχνουν ότι τα ποσοστά θανάτου μειώνονται κατά 99% συνολικά και σε όλες τις ηλικιακές ομάδες ενηλίκων μετά την 3η δόση. Αυτά τα δεδομένα αναφέρονται κυρίως στο στέλεχος Δέλτα, αλλά έχουμε ήδη δεδομένα και από το Ηνωμένο Βασίλειο και για το Όμικρον, όπου καταγράφεται ένα εξαιρετικά υψηλό επίπεδο προστασίας κατά 90% κατά των νοσηλειών και κατά 96% κατά του θανάτου. Αντίστοιχα εντυπωσιακά ποσοστά καταγράφονται και στην Ελβετία, όπου δεν σημειώθηκε θάνατος ύστερα από 3 δόσεις για άτομα με την Όμικρον κάτω των 70 ετών.
Σε πρόσφατη προδημοσίευση της ομάδας του κ. Τσιόδρα δείχνεται ότι ο εμβολιασμός απέτρεψε κατ’ εκτίμηση 19.691 θανάτους και ενώ η προστασία έναντι σοβαρής νόσου/θανάτου των δύο δόσεων μειώνεται στο 80% ύστερα από 6 μήνες, επανέρχεται στο 98% μετά την 3η δόση, σε επίπεδα δηλαδή αντίστοιχα με τη 2η δόση για την παραλλαγή Δέλτα. Οι παραπάνω επιδόσεις ήταν κάθε άλλο παρά αναμενόμενες. Πράγματι, ο Eric Topol, καθηγητής Μοριακής Ιατρικής στο Ερευνητικό Ινστιτούτο Scripps στη La Jolla της Καλιφόρνιας, επισημαίνει ότι είναι ευτυχής εξέλιξη τα εμβόλια που σχεδιάστηκαν κατά του αρχικού στελέχους του κορωνοϊού να παραμένουν αποτελεσματικά ύστερα από διάστημα 2 ετών εξέλιξης του ιού, εκατοντάδες εκατομμύρια μολύνσεις και συνεχίζουν να παραμένουν αποτελεσματικά και κατά του πρόσφατου υπερ-μεταλλαγμένου, υπερ-μεταδοτικού στελέχους Όμικρον.
Ωστόσο, πρέπει να επισημανθεί ότι η αποτελεσματικότητα των εμβολίων μετά την 3η δόση δεν περιορίζεται μόνο στην προστασία από σοβαρή νόσο και θάνατο, αλλά παρατηρείται ότι είναι αποτελεσματικά στο να μειώνουν τις λοιμώξεις και τη μετάδοση και του στελέχους Όμικρον, αν και σε χαμηλότερο βαθμό (περίπου κατά 50%) σε σχέση με προηγούμενες παραλλαγές του κορωνοϊού. Η ικανότητα της παραλλαγής Όμικρον να διαφεύγει μερικώς την ανοσία, σε συνδυασμό με τη χαλάρωση των μέτρων ανά τον κόσμο, έχει συμβάλει καθοριστικά στην ταχεία εξάπλωση της Όμικρον σε πρωτόγνωρα επίπεδα. Για παράδειγμα, στις Ηνωμένες Πολιτείες εκτιμάται ότι το 36%-46% των Αμερικανών θα έχει μολυνθεί από την παραλλαγή Όμικρον μέχρι τα μέσα Φεβρουαρίου του 2022.
Τα επιδημιολογικά και βιολογικά χαρακτηριστικά του κορωνοϊού συνηγορούν ότι θα παραμείνει μαζί μας για πολλά χρόνια και επομένως χρειάζεται να διευκρινίσουμε αν όντως χρειαζόμαστε επικαιροποιημένα για την Όμικρον εμβόλια, καθώς και κάθε πότε θα εμβολιάζεται ο πληθυσμός ή ποιους θα αφορά ο ετήσιος (αν είναι ετήσιος) εμβολιασμός. Οι προβληματισμοί αυτοί αναδεικνύονται σε πρόσφατο άρθρο του «Nature», το οποίο συγκρίνει την επιδημιολογική εμπειρία μας για τη γρίπη με αυτήν του κορωνοϊού, καταλήγοντας ότι αφενός χρειάζονται περισσότερα δεδομένα, αλλά κυρίως σωστός επικοινωνιακός χειρισμός των επιστημονικών δεδομένων για να απαντήσουμε στα ανωτέρω ερωτήματα, καθότι η απόφαση θα επηρεάσει εκατομμύρια πολίτες που δεν έχουν ακόμη εμβολιαστεί.
Η ανάπτυξη εμβολίων ανθεκτικών στις παραλλαγές του ιού (εφόσον αποφασιστεί ότι χρειάζεται) ή ακόμη και εμβολίων που επιτυγχάνουν ανοσία στα σημεία εισόδου του ιού, στους βλεννογόνους, και εμποδίζουν αποτελεσματικότερα τη μετάδοσή του (βελτιωμένη εξουδετερωτική ανοσία), σε συνδυασμό με την ευρύτερη διαθεσιμότητα των νέων αντι-ιικών φαρμάκων (ιδιαίτερα αυτών που χορηγούνται από το στόμα στο σπίτι), αποτελούν μερικά από τα αισιόδοξα στοιχεία για τον μελλοντικό έλεγχο του ιού στην κοινότητα. Παράλληλα, όμως, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα εμβόλια από μόνα τους δεν είναι η μαγική λύση και χρειάζεται να συνδυάζονται και με άλλα μέτρα προστασίας (χρήση μάσκας, ποιότητα αέρα των εσωτερικών χώρων) και φυσικά να υπάρξει συντονισμός και ισότητα στην κατανομή των εμβολίων σε διεθνές επίπεδο. Η πανδημία εξ ορισμού αφορά όλον τον κόσμο και γι’ αυτό αποτελεί ζωτική ανάγκη να εμβολιαστούν όσο δυνατόν περισσότεροι από τα 3 δισεκατομμύρια πολιτών δεν έχουν ακόμη εμβολιαστεί και αποτελούν δυνητικά «εργαστήρια» παραγωγής νέων παραλλαγών του ιού, που μπορεί να είναι και πιο επικίνδυνες. Ενώ πλησιάζουμε στις 10 δισεκατομμύρια δόσεις εμβολίων σε περίπου έναν χρόνο, ένα εκπληκτικό επιστημονικό επίτευγμα, η ανεπαρκής διανομή των εμβολίων στον φτωχότερο κόσμο, ειδικά στην Αφρική, θα μας εμποδίσει να επιτύχουμε τον ουσιαστικό παγκόσμιο περιορισμό του ιού και την επανάκτηση μιας νέας κανονικότητας στη ζωή μας παρουσία του.
*καθηγητές της Ιατρικής
