Θα προστεθούν δηλαδή ακόμη 900 εκατ. άνθρωποι, διπλάσιοι από τον συνολικό πληθυσμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στο τέλος του προηγούμενου έτους.
Επίκεντρο αυτής της πληθυσμιακής έκρηξης είναι η λεγόμενη Υποσαχάρια Αφρική και η Αίγυπτος, μαζί με τη Νιγηρία. Ο πληθυσμός στο Σουδάν υπολογίζεται ότι μπορεί να διπλασιαστεί στα επόμενα 30 χρόνια, φτάνοντας τα 100 εκατομμύρια.
Oι ίδιοι περίπου ρυθμοί επικρατούν και στην Αιθιοπία, ενώ στην Αίγυπτο ο πληθυσμός εκτιμάται ότι θα αυξηθεί περίπου στα 150 εκατομμύρια, από 118 σήμερα, μέσα στα επόμενα 25 χρόνια. Στη Νιγηρία, ο πληθυσμός έχει φτάσει ήδη τα 237 εκατ. και αναμένεται να ξεπεράσει τα 400 εκατ. έως το 2050.
Η τάση αυτή εκτιμάται ότι θα κορυφωθεί έως το 2100, όταν η Αφρική υπολογίζεται ότι θα έχει ξεπεράσει σε πληθυσμό τα 4,2 δισ. κατοίκους, ενώ ήδη από το 2070 θα έχει γίνει η πλέον πολυπληθής ήπειρος.
Η πιθανή έκρηξη της μεταναστευτικής πίεσης τα επόμενα χρόνια
Όπως εύκολα γίνεται αντιληπτό, ελάχιστο ποσοστό αυτών των πληθυσμών να μεταναστεύει κάθε χρόνο, υπό την πίεση της φτώχειας, της ενδημικής ανεργίας στους νέους (που συνιστούν τεράστιο ποσοστό του πληθυσμού), των συνεχών συρράξεων, αλλά και των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, οδηγούμαστε σε μεταναστευτικά κύματα πολύ μεγαλύτερα από του παρελθόντος.
Κύματα που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην έλευση εκατομμυρίων ανθρώπων, σε ετήσια βάση, με επίκεντρο τις ακτές της Νοτίου Ευρώπης συνολικά και την Ελλάδα ειδικότερα. Υπάρχουν ήδη χώρες της Αφρικής στις οποίες τα ποσοστά μετανάστευσης κινούνται μεταξύ του 0,2% και του 1,2%, ανά έτος, ποσοστό που στην περίπτωση του Νοτίου Σουδάν έχει φτάσει μέχρι και στο 2%.
Με κάποιες εξαιρέσεις, όπως η Νιγηρία, η Αιθιοπία και η Τανζανία, το πρόβλημα στην Αφρική δεν είναι χωρικό. Πρόκειται για αραιοκατοικημένη ήπειρο, με μέση πυκνότητα 500.000 άτομα ανά 100 τετραγωνικά χιλιόμετρα (χωρίς να υπολογίζεται η έρημος Σαχάρα), όταν στην Αγγλία ζουν περίπου τέσσερα εκατ. άνθρωποι ανά 100 τ. χλμ.
Το πρόβλημα βρίσκεται στις ανεπαρκείς θεσμικές δομές, στα επίπλαστα σύνορα και στα εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα μόρφωσης και βιοτικού επιπέδου που άφησε πίσω της η αποικιοκρατία και συνέχισαν τα ντόπια καθεστώτα, σε μια αιματοβαμμένη ήπειρο που η Δύση έδειξε τις προηγούμενες δεκαετίες ότι θέλει να ξεχάσει.
Ειδικά δε τα τελευταία χρόνια, αφέθηκαν να κυριαρχήσουν σε πολλές περιοχές τα συμφέροντα της Κίνας και της Ρωσίας, που δίνουν έμφαση αποκλειστικά στους φυσικούς πόρους και στις στρατηγικές υποδομές, καθώς η μετανάστευση ουδόλως αντιστρατεύεται τις δικές τους επιδιώξεις.
Εν ολίγοις, η δημογραφική έκρηξη που θα μπορούσε να ενισχύσει την ανάπτυξη της Αφρικής, με τις κατάλληλες πολιτικές και δομές, έχει περισσότερες πιθανότητες να εξελιχθεί σε ωρολογιακή βόμβα για την Ελλάδα και την Ευρώπη.
Οι νέες συνθήκες απαιτούν συνδυασμένα μέτρα σε ευρωπαϊκό επίπεδο
Δυστυχώς, η μέχρι τώρα αντιμετώπιση του προβλήματος θυμίζει αρκετά τον «πόλεμο κατά των ναρκωτικών» που διεξάγει εδώ και δεκαετίες, χωρίς σημαντικά αποτελέσματα, ο ανεπτυγμένος κόσμος. Πολλές εξαγγελίες, περιορισμένα αποτελέσματα.
Η «πρόληψη» στις χώρες στις οποίες βρίσκονται οι αιτίες του προβλήματος είναι περιορισμένη, η ζήτηση τεράστια, όπως και τα κέρδη για τους διακινητές, ενώ τα μέσα αντιμετώπισης στις ίδιες τις ανεπτυγμένες χώρες, ανεπαρκή για να αντιμετωπίσουν την έκταση του προβλήματος.
Εύκολες λύσεις δεν υπάρχουν.
Αντιθέτως, πρόκειται για ύψιστο θέμα πολιτικής, που θα διαρκέσει τουλάχιστον δύο γενεές και απαιτεί αντίστοιχα σοβαρή μελέτη και αντιμετώπιση, σε θεσμικό, οικονομικό και γεωπολιτικό επίπεδο.
Μέσα στις λαϊκίστικες υπερβολές του, ο αρμόδιος υπουργός Θάνος Πλεύρης είπε και μια μεγάλη αλήθεια. Οι διεθνείς συνθήκες που διαμόρφωσαν το πλαίσιο για την προστασία των προσφύγων έχουν αλλάξει. Το 1951, όταν δημιουργήθηκε το σχετικό πλαίσιο, αντικείμενό του ήταν η προστασία των πληθυσμών στη μεταπολεμική Ευρώπη.
Το 1967, το πλαίσιο αυτό επεκτάθηκε για να καλύψει όλη την υδρόγειο, χωρίς όμως να έχει προβλέψει τις μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών, που εκδηλώθηκαν δεκαετίες αργότερα, δημιουργώντας κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα, ιδίως στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ.
Με τα σημερινά δεδομένα, είναι αναπόφευκτο οι ανθρωπιστικές αξίες της Δύσης, που με επίκεντρο την Ευρώπη επηρέασαν μεγάλο μέρος του πλανήτη, να έρχονται σε σύγκρουση με την πραγματικότητα των εκατομμυρίων μεταναστών, που κάθε χρόνο ψάχνουν καλύτερη τύχη στο έδαφός της.
Η κλίμακα του προβλήματος και η ταχύτητα εκδήλωσής του είναι τέτοια που ρεαλιστικά δεν αφήνει σοβαρά περιθώρια για οργανωμένες τακτικές αφομοίωσης και ενσωμάτωσης ετερόκλητων πληθυσμών, οι οποίες άλλωστε στις περισσότερες χώρες ήταν αποτυχημένες. Αντιθέτως, δημιουργεί σοβαρές αντιδράσεις στους πολίτες, μεταβάλλοντας και τις πολιτικές ισορροπίες.
Η Ελλάδα, οι διαφορές με τον Έβρο και οι σοβαροί κίνδυνοι
Στην περίπτωση της χώρας μας, η επιτυχία στον Έβρο του 2020 είναι δύσκολο να επαναληφθεί, εφόσον συνεχίσουν να εκδηλώνονται πιέσεις και αποκτήσουν πραγματικά μεγάλη κλίμακα.
Στη θάλασσα, τα σύνορα δεν φυλάσσονται με φράχτες. Η λύση πρέπει να είναι πολυπαραγοντική, εστιάζοντας έντονα στις χώρες προέλευσης και διαμετακόμισης, προκειμένου να συγκρατηθεί το κύμα πριν φτάσει στον προορισμό του.
Η διεθνής και διαχρονική εμπειρία ωστόσο έχει δείξει ότι ακόμη και η συστηματική παροχή στήριξης σε τρίτες χώρες, είτε αυτές είναι καταγωγής είτε διέλευσης, δεν είναι αρκετή για να λύσει το πρόβλημα, ιδίως όταν αφορά καθεστώτα με μεγάλη διαφθορά και αδύναμους θεσμούς διακυβέρνησης. Χρειάζονται βαθύτερες παρεμβάσεις, με ορίζοντα δεκαετιών και αντίστοιχα κόστη.
Συνεπώς, δεδομένου του κλίματος που επικρατεί σχεδόν σε όλη την Ευρώπη (και τη Δύση συνολικά) για το μεταναστευτικό, είναι πολύ πιθανό η χώρα μας να βρεθεί μεταξύ σφύρας και άκμονος. Με ανεπαρκή αλληλεγγύη εκ μέρους άλλων χωρών-μελών (σε ό,τι αφορά τον επιμερισμό του πραγματικού βάρους, κι όχι μόνο κάποιων χρηματικών πόρων), απέναντι σε ένα διογκούμενο πρόβλημα με διαστάσεις που δεν μπορεί να χειριστεί μόνη της.
Μπορεί ακόμη να μοιάζει σε κάποιους με δυστοπικό σενάριο, αλλά η εικόνα πολεμικών πλοίων που θα ρίχνουν προειδοποιητικές βολές, προκειμένου να εμποδίσουν τα μεταναστευτικά κύματα να φτάσουν στις ευρωπαϊκές ακτές της Μεσογείου, κατατρεγμένα από τη φτώχεια και την κλιματική αλλαγή, ανήκει στις πιθανές εκδοχές ενός καθόλου μακρινού μέλλοντος.
Ιδίως εάν η ΕΕ δεν συνειδητοποιήσει τις απειλές για την ασφάλεια και τη σταθερότητά της, στα νότια σύνορά της, ώστε να αντιδράσει συγκροτημένα και αποτελεσματικά, κάτι που θα απαιτήσει πολύ μεγάλες δαπάνες και επενδύσεις.
Το ζήτημα αυτό οφείλει να απασχολήσει έγκαιρα και έντονα όχι μόνο την τρέχουσα ελληνική κυβέρνηση, αλλά συνολικά το εγχώριο πολιτικό σύστημα, χωρίς ιδεολογικές παρωπίδες. Ας συνεργαστεί περισσότερο με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες της Μεσογείου, στις οποίες, ας μην το λησμονούμε, περιλαμβάνονται τρία μεγάλα κράτη με επιρροή στην ΕΕ -η Γαλλία, η Ιταλία και η Ισπανία.
Κι ας πάρει παράδειγμα από την αποτελεσματικότητα με την οποία οι Βόρειες χώρες επέβαλαν πρόσφατα τη μονοδιάστατη γραμμή τους, ότι η απειλή για τον «ευρωπαϊκό τρόπο ζωής» προέρχεται από τη Ρωσία, εξασφαλίζοντας πακτωλό χρήματος για αμυντικές δαπάνες.
Αλλιώς η ουμανιστική ψυχή της Ευρώπης ίσως πνιγεί στα νερά της Μεσογείου. Μαζί με την ασφάλειά της και την κοινωνική ειρήνη.
