Του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Το να περίμενε κανείς από αγράμματους μαρξιστές και μαρξίζοντες να γνωρίζουν τί μπορεί να σημαίνει η επιχειρηματικότητα, ήταν μάταιος κόπος.
Οι άνθρωποι δεν έχουν διαβάσει τί έγραψε ο Κάρολος για το επιχειρείν και τους επιχειρηματίες –αλλά, ακόμα και αν αυτό είχε συμβεί, δεν είχαν ως κυβέρνηση κανέναν λόγο να προβάλλουν παρόμοιες απόψεις. Ο Κάρολος Μαρξ θαύμαζε τους ανθρώπους που μπορούσαν να δημιουργήσουν πλούτο και είναι πολύ πιθανό να έχει εμπνευσθεί το όλο έργο του από τον θαυμασμό αυτόν, με την προσθήκη εγελιανής διαλεκτικής.
Πέρα, όμως, από τον Κ. Μαρξ, οι οικονομολόγοι που ασχολήθηκαν με τον ρόλο του επιχειρείν ως εργαλείου οικονομικής ανόδου και κοινωνικής ανελίξεως δεν είναι πολλοί. Κατά κανόνα δε, όσοι ασχολήθηκαν με το θέμα, το έπραξαν από μαρξιστικής σκοπιάς, γεγονός που σκοπίμως συνταυτίζει το επιχειρείν με τον καπιταλισμό –που είναι, ωστόσο, λάθος προσέγγιση.
Ίσως, από την άποψη αυτή, οι πιο εύστοχες τοποθετήσεις για το επιχειρείν και τον ρόλο του να είναι αυτές του Γιόζεφ Σουμπέτερ, του Καρλ Μένγκερ και του Λούντβιχ φον Μίζες –όλοι τους λίγο έως πολύ μέλη της Αυστριακής Σχολής οικονομικής σκέψεως, η οποία ενδεχομένως είναι και η μόνη που σήμερα επαληθεύεται σε μεγάλο βαθμό από τις παγκόσμιες εξελίξεις και την βαθύτερη υφή τους.
Τούτων λεχθέντων, στην Ελλάδα της μαζικής ανεργίας των νέων, της εκπαιδευτικής εξαθλιώσεως, του brain drain και της πνευματικής ακινησίας, θεωρούμε απαράδεκτο η επιχειρηματικότητα να μην αποτελέσει κυρίαρχο όραμα της νέας κυβέρνησης, αλλά και μέρους της αντιπολίτευσης.
Την ώρα που χιλιάδες ταλαντούχοι νέοι ρίχνουν μαύρη πέτρα πίσω τους, η μη αναγωγή του οράματος της επιχειρούσας κοινωνίας σε βασικό όπλο μίας συνολικής μεταρρυθμίσεως στην Ελλάδα, δεν είναι απλό λάθος ή παράλειψη αλλά κάτι πολύ χειρότερο. Πρόκειται για πνευματική διαστροφή.
Πριν αρκετά χρόνια, είχα την ευκαιρία να συνομιλήσω στην Αθήνα με τον νομπελίστα της Ειρήνης για το 2006, Μουχάμαντ Γιουνούς, τον εφευρέτη των μικροπιστώσεων. Μεταφέρω τα λόγια του, που δεν ξεχνιούνται όταν κάποιος θέλει να καταλάβει την πραγματικότητα: «Οι φτωχοί δεν είναι υπεύθυνοι για την φτώχεια τους. Δεν είναι ούτε τεμπέληδες, ούτε ανίκανοι. Είναι όμως θύματα της κοινωνίας και της πολιτικής που τούς θέλει φτωχούς και τούς συντηρεί στην φτώχεια.
Αν όμως προσέφερε στον καθένα την ευκαιρία να γίνει επιχειρηματίας, ένα ολόκληρο πολιτικο-κοινωνικό σκηνικό θα άλλαζε. Πέρα από κάθε ντετερμινισμό, δεν γεννιέται κανείς επιχειρηματίας. Γίνεται. Ωστόσο, αυτό μπορεί να συμβεί μόνον αν το σύστημα μέσα στο οποίο εξελίσσονται οι άνθρωποι τούς το επιτρέπει. Το πραγματικό επιχειρείν, που απέχει πολύ από τού να είναι μία απλή συσσώρευση πλούτου, είναι πριν απ’ όλα φιλοσοφική επιλογή».
Ναι, αυτά τόνιζε ένας άνθρωπος από το Μπαγκλαντές, που δικαίως μπορεί να υπερηφανεύεται ότι με το σύστημά του έβγαλε από την μιζέρια περισσότερα από 200.000 άτομα, κυρίως δε γυναίκες. Ο κόσμος αυτός ξέφυγε από την μέγγενη της φτώχειας και του εθισμού σε αυτήν, γιατί είχε την θέληση και την δίψα να επιχειρήσει. Είχε το θάρρος και το όραμα να αναλάβει κινδύνους και να μην περιμένει κάποιους «μάγους» και «σωτήρες» να τού βρουν μία θέση στο Δημόσιο και να τον συντηρούν με δανεικό χρήμα.
«Επιχειρηματίας», έγραψε πριν 300 χρόνια ο Ριχάρδος Καντιγιόν (1686-1739), Γάλλος οικονομολόγος που έζησε στην Ιρλανδία, «δεν είναι μόνον αυτός που δημιουργεί και εμπορεύεται αγαθά. Είναι επίσης και ο άνθρωπος που ανοίγει δρόμους στις ιδέες και τις πρωτοβουλίες, που ανανεώνει διαδικασίες και που τελικά αρνείται να υποτάξει το πνεύμα του στην συνήθεια».
Κάποια χρόνια αργότερα, ο Ιωάννης-Βαπτιστής Σαίη, επίσης Γάλλος οικονομολόγος, εμπνευσμένος από την θεωρία του Καντιγιόν, στο περίφημο Δοκίμιο για την Φύση του Εμπόρου έγραφε ότι: «Επιχειρηματίας είναι κάθε άνθρωπος που αφήνει ελεύθερο χώρο στην περιέργειά του». Όμως, απελευθερωμένη περιέργεια σημαίνει συνολική άρνηση της ακινησίας, της αστάθειας και του φόβου που καλλιεργούν οι «μάστορες της εξουσίας».
Η επιχειρηματικότητα, λοιπόν, είναι όραμα. Και οι δήθεν πραγματιστές και ρεαλιστές που χαμογελούν ειρωνικά όταν ακούν την λέξη, άλλα έχουν κατά νουν –και σίγουρα όχι πολύ καλά για την ανάπτυξη μίας οικονομίας και την πρόοδο μίας κοινωνίας. Ας το έχουν αυτό υπ’ όψιν τους κάποιοι όψιμοι «μεταρρυθμιστές». Το υγιές επιχειρείν, ως έννοια αλλά και ως όραμα, πρέπει να κάνει την είσοδό του σε όλους τους χώρους της μάθησης και να εκτοπίσει από αυτούς τους εμπόρους ναρκωτικών και τους τραμπούκους της δήθεν ιδεολογίας. Η νέα γενιά έχει ανάγκη από γνώση και όχι από φούμαρα αγραμματοσύνης.
