Σκέψεις για την υπόθεση Βασιλικής Θάνου

Του ΑΘανάσιου Τσούρα*

Η Οδηγία 2019/1, για την οποία γίνεται λόγος, αλλά και η σχετική νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ζητούν να διασφαλίζεται διαρκώς η ανεξαρτησία και η αμεροληψία των ανεξάρτητων αρχών. Όταν τα μέλη μιας ανεξάρτητης αρχής προκύπτει, από στοιχεία αντικειμενικώς διαπιστώσιμα, ότι δεν παρέχουν εχέγγυα αμεροληψίας (πράγμα εντελώς διαφορετικό από το εάν είναι πράγματι αμερόληπτα κατά την άσκηση των καθηκόντων τους), τότε δεν μπορεί ν’ αναμένεται η λήξη της θητείας τους, προκειμένου να αντικατασταθούν.

Η σχετική διάταξη της Οδηγίας 2019/1 έχει, κατά το κρίσιμο μέρος (άρθρο 4 παρ. 3) που επικαλούνται όσοι ισχυρίζονται ότι η κοινοβουλευτική πλειοψηφία παραβιάζει το ενωσιακό δίκαιο, ως εξής: «Τα πρόσωπα που λαμβάνουν αποφάσεις ασκώντας τις εξουσίες των άρθρων 10 έως 13 και του άρθρου 16 της παρούσας οδηγίας σε εθνικές διοικητικές αρχές ανταγωνισμού δεν παύονται από τις εν λόγω αρχές για λόγους που συνδέονται με την ορθή εκτέλεση των καθηκόντων τους ή την ορθή άσκηση των εξουσιών τους κατά την εφαρμογή των άρθρων 101 και 102 ΣΛΕΕ, όπως ορίζεται στο άρθρο 5 παράγραφος 2 της παρούσας οδηγίας. Μπορούν να παυθούν μόνον αν δεν πληρούν πλέον τις προϋποθέσεις εκτέλεσης των καθηκόντων ή αν κριθούν ένοχοι σοβαρής παράβασης καθήκοντος βάσει της εθνικής νομοθεσίας. Οι προϋποθέσεις εκτέλεσης των καθηκόντων τους και η έννοια της σοβαρής παράβασης καθήκοντος ορίζονται εκ των προτέρων στην εθνική νομοθεσία, λαμβανομένης υπόψη της ανάγκης διασφάλισης της αποτελεσματικής επιβολής».

Προσοχή τώρα: αυτό που πρέπει να ορίζεται εκ των προτέρων είναι οι προϋποθέσεις εκτέλεσης των καθηκόντων των μελών της Επιτροπής, καθώς και η έννοια της σοβαρής παράβασης καθήκοντος. Όχι τα κωλύματα διορισμού που είναι απαραίτητα για την αποφυγή εύλογης υπόνοιας ως προς την έλλειψη αμεροληψίας των μελών της Επιτροπής. Η Οδηγία, στο σύνολό της, ερμηνεύει την ανεξαρτησία της Επιτροπής ως τη δυνατότητα των μελών της να συμπεριφέρονται και να λαμβάνουν αποφάσεις, κατά τη θητεία τους, χωρίς το φόβο ότι οι αποφάσεις αυτές θα δώσουν στην εκάστοτε κυβέρνηση το νομικό έρεισμα για την πρόωρη απομάκρυνσή τους. Δεν προστατεύεται ο (αντίθετος με το ευρωπαϊκό δίκαιο) διορισμός μελών που δεν παρέχουν εχέγγυα αμεροληψίας από τη διάταξη του άρθρου 4 παρ. 3.

Άλλωστε, η Οδηγία πιο πριν (άρθρο 4 παρ. 2) απαιτεί από τα κράτη να διασφαλίζουν ότι τα μέλη της Επιτροπής «α) είναι σε θέση να εκτελούν τα καθήκοντα και να ασκούν τις εξουσίες τους για την εφαρμογή των άρθρων 101 και 102 ΣΛΕΕ ανεξάρτητα από πολιτικές και άλλες εξωτερικές παρεμβάσεις ...». Η απαίτηση της νέας νομοθεσίας, να μη συνδέονται τα μέλη της Επιτροπής Ανταγωνισμού με παρελθούσα κυβέρνηση, κατά τεκμήριο εξασφαλίζει την απαίτηση που περιγράφεται στην παραπάνω διάταξη. Και η υποχρέωση των κρατών-μελών να διασφαλίζουν, με αντικειμενικά κριτήρια, την αμεροληψία της Επιτροπής Ανταγωνισμού δεν μπορεί να θεωρηθεί δευτερεύουσα σε σχέση με την «υποχρέωση» (όπως ερμηνεύεται) να εξαντλούν τη θητεία τους.

Με πιο απλά λόγια: κάποια από τα μέλη της Επιτροπής Ανταγωνισμού που επελέγησαν από την προηγούμενη κυβέρνηση συνδέονταν πολύ στενά μ’ αυτήν, με αποτέλεσμα να μη παρέχουν εχέγγυα ανεξαρτησίας. Αξιώνει το ευρωπαϊκό δίκαιο να διατηρηθούν στη θέση τους αυτά τα μέλη; Απαιτεί το ευρωπαϊκό δίκαιο να γίνει ανεκτή η αντιθεσμική συμπεριφορά της προηγούμενης κυβέρνησης; Η απάντηση είναι προφανώς όχι. Το ερώτημα στη συνέχεια είναι: οι περιορισμοί που θέτει ο νέος νόμος, τα κωλύματα που καθιερώνει, είναι εύλογα ή είναι προσχηματικά και υπερβολικά; Στη δεύτερη περίπτωση η αναδρομικότητα προφανώς και δεν δικαιολογείται. Εάν όμως τα κωλύματα θεωρηθούν εύλογα (όπως μου φαίνεται ότι είναι), εάν αποτυπώνουν κατά τρόπο ουσιαστικό τη κατά τεκμήριο έλλειψη εχεγγύων αμεροληψίας, η οποία έπρεπε (σύμφωνα με το ευρωπαϊκό δίκαιο) να έχει αποκλείσει εξ αρχής το διορισμό των συγκεκριμένων μελών της Επιτροπής Ανταγωνισμού, τότε καλώς ισχύουν αμέσως και οδηγούν στην απομάκρυνση προσώπων που κακώς (από νομικής, όχι πολιτικής απόψεως) είχαν διορισθεί εξ αρχής.

*Ειδικός σύμβουλος Υπουργού της παρούσας κυβέρνησης