του Γιάννη Κριτσωτάκι*
Η δαιμονοποίηση της οικονομικής κρίσης ως, η μόνη υπεύθυνη για τη μετανάστευση του επιστημονικού μας δυναμικού, χωρίς να είναι άμοιρη ευθυνών, αποτελεί επικίνδυνη υπεραπλούστευση γιατί έρχεται να συγκαλύψει χρόνιες παθογένειες της εκπαιδευτικής πολιτικής και του επιχειρηματικού μας προσανατολισμού.
Όπως για παράδειγμα, ένα πλεονάζον γεωργικό προϊόν ή θα εξαχθεί ή θα καταστραφεί, έτσι και ένα πλεονάζον ή και ξένο με τις ανάγκες της χώρας επιστημονικό δυναμικό, ή θα μεταναστεύσει ή θα απαξιωθεί επαγγελματικά.
Η αδυναμία απορρόφησης του επιστημονικού μας δυναμικού και κατ’ ανάγκη η μετανάστευσή του συνδέεται άμεσα :
-Με την αποσύνδεση της παραγωγής του από τις πραγματικές ανάγκες της αγοράς. Πεδίο ευθύνης του κράτους και με συνυπεύθυνες τις επιστημονικές και επιχειρηματικές οργανώσεις της χώρας και
-Την αδυναμία της επιχειρηματικής κοινότητας να απορροφήσει ποσοτικά και ποιοτικά επιστημονικό δυναμικό με αρμοδιότητες και αποδοχές ανάλογες των προσόντων του.
Δεν γνωρίζω σε τι, οι επί σειρά ετών αρμόδιοι για την άσκηση της αναπτυξιακής μας πολιτικής, αποδίδουν τα αίτια της χρόνιας αναιμικής ανταγωνιστικότητας, καινοτομικής αδράνειας, προϊοντοπενίας και εξαγωγικής υποτονικότητας. Αυτό που γνωρίζω είναι ότι, αν συνεχίσουμε να επενδύουμε σε πεδία ξένα με την εθνική και την ατομική μας ιδιοσυγκρασία και, τις τεχνολογικές εξελίξεις (ευτυχώς υπάρχουν και κάποιες λαμπρές εξαιρέσεις) σε ορατό χρόνο η χώρα μας θα σβηστεί από τον χάρτη των ανεπτυγμένων κρατών.
Στη λογική της SWOT ανάλυσης απαραίτητο είναι να συνειδητοποιήσουμε το ρόλο που ασκεί η κουλτούρα, η οποία δεν πρέπει να συγχέεται με τον πολιτισμό ή και την παιδεία, στις επιχειρηματικές επιλογές και τις επιδόσεις ενός λαού.
Το γεγονός ότι η χώρα μας ανήκει στην οικογένεια των λαών της λεγόμενης Πολυδραστήριας κουλτούρας (Multi-active), που σε αντίθεση με την Γραμμική (Linear-active) δεν είναι ιδιαίτερα φιλική με την επιχειρηματικότητα, ερμηνεύει πολλές από τις αδυναμίες μας στο χώρο του επιχειρείν.
Η γκρίζα ζώνη των λαών της Πολυδραστήριας κουλτούρας που είναι ευέλικτοι, επικοινωνιακοί και δημιουργικοί στο πεδίο του επιχειρείν εστιάζεται στο ότι :
1.Τρέφουν απέχθεια στο μέλλον. Γι’ αυτό και είναι από επιφυλακτικοί μέχρι και αρνητικοί στις μεταρρυθμίσεις με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τον εκμοντερνισμό της οικονομίας και της κοινωνίας τους γενικότερα.
2.Είναι επιφυλακτικοί απέναντι στα ηλικιακά νέα άτομα. Στοιχείο που σε συνδυασμό με τον νεποτισμό και το αυστηρά ιεραρχικό, ενίοτε μάλιστα αυταρχικό μοντέλο διοίκησης, αγκυλώνει τη δημιουργική σκέψη και «μπλοκάρει» την καινοτομία και
3.Είναι επιφυλακτικοί απέναντι στην αβεβαιότητα, την κινητήρια δύναμη της επιχειρηματικότητας με συνεπακόλουθο :
-Τη διστακτικότητα απέναντι στο νέο και άγνωστο
-Την επιδοτοφιλία και
-Την πολυνομία, τη γραφειοκρατία, ακόμα και τη διαφθορά.
Επισημαίνεται ότι η αβεβαιότητα που έχει ψυχογενή χαρακτηριστικά, δεν πρέπει να συγχέεται με τον επιχειρηματικό κίνδυνο (risk) επειδή αυτός ασφαλίζεται.
Στο πλαίσιο των παραπάνω αρνητικών για την επιχειρηματικότητα γνωρισμάτων της Πολυδραστήριας κουλτούρας, εμείς οι Έλληνες διαθέτουμε μια σειρά από χαρίσματα από την αξιοποίηση των οποίων εξαρτάται η αλλαγή του επιχειρηματικού μας χάρτη όπως είναι :
-H επιδεξιότητά μας στην επικοινωνία με τους ορθολογιστές-λαούς της Γραμμικής Κουλτούρας βόρειους Ευρωπαίους και Αμερικανούς αλλά και της Αντιδραστικής (Re-active) Ασιάτες αφού, για ιστορικούς, γεωγραφικούς και άλλους λόγους βρισκόμαστε στο μέσον του διπόλου των πολιτιστικών διαστάσεων και
-Η ευελιξία, η ευρηματικότητα και η προσαρμοστικότητά μας ακόμα και κάτω από αντίξοες συνθήκες.
Αν στις παραπάνω δεξιότητες προστεθούν :
-Το brand name της χώρας και
-το απόθεμα σε επιστημονικό δυναμικό εντός και εκτός της χώρας, ένα είναι βέβαιο. Η 4η βιομηχανική επανάσταση αποτελεί exmachina ευκαιρία για να επενδύσουμε στην έρευνα και μάλιστα σε τομείς όπως τη βιοτεχνολογία, τη νανοτεχνολογία, τη ρομποτική κ.ά.
Πριν η διαρροή εγκεφάλων (braindrain) ή και η σπατάλη εγκεφάλων (brainwaste) υποθηκεύσει το μέλλον της χώρας, το πιλοτικό πρόγραμμα της Κυβέρνησης για τον επαναπατρισμό επιστημονικού δυναμικού αποτελεί ένα θετικό βήμα.
Θεωρώ ωστόσο αναγκαίο να επισημάνω ότι το οικονομικό ως κίνητρο, εκτός εξαιρέσεων, αποτελεί άλλοθι για τους αποδέκτες της πρόσκλησης. Τα άτομα αυτά θα παλιννοστούσαν ούτως ή άλλως λόγω των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν με την ενσωμάτωση στη χώρα φιλοξενίας τους.
Οι δυσκολίες αυτές, που σχετίζονται με τα εθνοκεντρικά σύνδρομα, τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις εκδηλώνονται :
-είτε μέσω του Πολιτισμικού Σχετικισμού κατά τον οποίο οι ηθικοί μας κανόνες είναι ανώτεροι της χώρας φιλοξενίας
-είτε μέσω του Πολιτισμικού Ιμπεριαλισμού κατά τον οποίο ό,τι ισχύει στη χώρα μας πρέπει να ισχύει και στη χώρα φιλοξενίας.
Με δεδομένο ότι κάθε εκπατριζόμενος είναι αντιμέτωπος με το λεγόμενο Πολιτιστικό Σοκ, το οποίο ακολουθεί τα στάδια ευφορίας, αποπροσανατολισμού, κρίσης, προσαρμογής και ενσωμάτωσης, το επόμενο βήμα πρέπει να είναι η παροχή κινήτρων για την προσέλκυση ατόμων των οποίων η Πολιτισμική Ανθεκτικότητα τα βοήθησε να ενσωματωθούν οργανικά ώστε να αισθάνονται τη χώρα φιλοξενίας τους ως οιωνοί δεύτερή τους πατρίδα.
Τα άτομα αυτά, επειδή ενστερνίζονται τη ρήση του Ch.vonBraun «Έρευνα σημαίνει μετατροπή του χρήματος σε γνώση και τεχνολογία μετατροπή της γνώσης σε χρήμα» αποτελούν αγορά ελπίδας για μια νέα γενιά επιχειρηματιών που με βεβαιότητα μπορεί να αλλάξει τον επιχειρηματικό χάρτη της χώρας.
*συγγραφέας του βιβλίου «Διαπολιτισμική Επικοινωνία» -θεωρία και πράξη-
