του Κωνσταντίνου Λυμπερόπουλου*
Σύμφωνα με τον Αυστριακό οικονομολόγο Γιόζεφ Σούμπετερ (1883-1950) η πρωταρχική ώθηση που θέτει και διατηρεί σε συνεχή κίνηση τον καπιταλισμό προέρχεται από τη δημιουργική καταστροφή των επενδύσεων, όσων επιχειρήσεων δεν προσαρμόζονται στις συνεχώς εξελισσόμενες καινοτομίες. Οι επιχειρηματίες πιεζόμενοι από τον ανταγωνισμό τους εισάγουν συνεχώς νέα προϊόντα, νέες μεθόδους παραγωγής και μεταφοράς, νέες μορφές οργάνωσης της βιομηχανίας, αναζητούν νέες πηγές πρώτων υλών και ημικατεργασμένων και νέες αγορές.
Οι καινοτομίες αυξάνουν μεν την παραγωγικότητα και την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων, έχουν όμως ως τελικό αποτέλεσμα την καταστροφή των υπαρχουσών επενδύσεων. Οι οικονομικές συνέπειες των καινοτομιών δημιουργούν βραχυπρόθεσμα ανεργία, μακροπρόθεσμα όμως επαναστικοποιούν τις δομές της οικονομίας και παράγουν περισσότερο πλούτο από τα ερείπια που αφήνουν πίσω τους. Η δημιουργική καταστροφή δηλαδή δημιουργεί τις προϋποθέσεις για υψηλότερη κατανάλωση φθηνότερων και καλύτερων προϊόντων, η παραγωγή των οποίων απαιτεί λιγότερες ώρες απασχόλησης.
Ο κίνδυνος της ανεργίας και της επακόλουθης δυστυχίας των εργατών τους οδήγησε στην Αγγλία από το 1811-1813 να καταστρέφουν τα μηχανήματα και τα εργοστάσια που τα θεωρούσαν υπεύθυνα για τη μοίρα τους (Λουδισμός από τον Nedd Ludd). Κανένα εργατικό κίνημα όμως δεν κατάφερε να αναστείλει την εξέλιξη της τεχνολογίας και τις καινοτομίες σε όλα τα επίπεδα. Βέβαια, τα οφέλη απ’ αυτές δεν κατανεμήθηκαν αναλογικά μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας και δεν αυξήθηκαν ανάλογα οι αμοιβές ούτε μειώθηκαν ανάλογα οι ώρες εργασίας, παρόλες τις συνεχείς αυξήσεις του βιοτικού επιπέδου και τη μετατόπιση της ζήτησης στην αγορά εργασίας από τις πιο κοπιαστικές, ανθυγιεινές, χειρωνακτικές και χαμηλής εξειδίκευσης μηχανικές εργασίες σε πιο ενδιαφέρουσες εργασίες που απαιτούν μεγαλύτερη διανοητική απασχόληση. Μετά τη βιομηχανική επανάσταση παρατηρήθηκε μια συνεχής βελτίωση του βιοτικού επιπέδου που έγινε εφικτή λόγω της δημιουργικής καταστροφής με επακόλουθο την κατάργηση ορισμένων επαγγελμάτων και τη δημιουργία νέων.
Οι εργαζόμενοι σήμερα πρέπει να αντιμετωπίζουν τη συνεχή επαγγελματική τους κατάρτιση, μετεκπαίδευση και επιμόρφωση ως μια αναπόφευκτη αναγκαιότητα που τους εξασφαλίζει όχι μόνο τη θέση εργασίας τους και τις δυνατότητες επαγγελματικής τους εξέλιξης, αλλά και την επαγγελματική τους επιβίωση σε οποιαδήποτε αναπόφευκτη μελλοντική δημιουργική καταστροφή.
Τα προσόντα που απαιτούνται σήμερα για τις πιο απαιτητικές θέσεις εργασίας δεν είναι απλώς κάποιο πτυχίο, εάν αυτό δεν συνδυάζεται με ψηφιακές δεξιότητες, δημιουργικότητα, ικανότητα συνεργασίας, ευελιξία και ικανότητα γρήγορης και σωστής επίλυσης προβλημάτων.
Μεταπολεμικά βιώσαμε όλοι τη δημιουργική καταστροφή με την κατάργηση προϊόντων όπως: τα ψυγεία πάγου, η χειροκίνητη και κατόπιν η ηλεκτροκίνητη γραφομηχανή, οι δίσκοι βινυλίου, το pick up, το μαγνητόφωνο, το view master, οι φωτογραφικές μηχανές Polaroid, τα φωτογραφικά φιλμ, η ασπρόμαυρη τηλεόραση, οι βιντεοκασέτες, κλπ. Σήμερα, στην εποχή του διαδικτύου, των τηλεδιασκέψεων, της τηλεργασίας και των κοινωνικών δικτύων η έμφαση έχει δοθεί σε προϊόντα ψηφιακής τεχνολογίας, βιοτεχνολογίας, διαστημικής τεχνολογίας, εικονικής πραγματικότητας, τεχνητής νοημοσύνης, νανοτεχνολογίας, ρομποτικής, τηλεϊατρικής, τεχνολογίας 5G, τρισδιάστατης εκτύπωσης, e-learning, κλπ.
Βέβαια, οι τεχνολογικές εξελίξεις προέρχονται κατά κανόνα από τις μεγάλες επιχειρήσεις που λόγω οικονομιών κλίμακας και επάρκειας κεφαλαίων έχουν τη δυνατότητα να επενδύουν πολύ μεγάλα ποσά στην έρευνα και ανάπτυξη. Το ερώτημα είναι τι πρέπει να γίνει με το βασικό κορμό της ελληνικής οικονομίας που αποτελείται από τις ΜΜΕ (Μικρο-Μεσαίες Επιχειρήσεις με λιγότερους από 250 εργαζόμενους, κύκλο εργασιών μικρότερο των 50 εκατ. Ευρώ και σύνολο ισολογισμού που δεν υπερβαίνει τα 43 εκατ. Ευρώ). Αυτές φθάνουν στην Ελλάδα περίπου στις 830 χιλιάδες και αποτελούν το 99,8% του συνόλου των επιχειρήσεων, απασχολούν το 85,2% του συνόλου των απασχολουμένων και δημιουργούν το 63,6% της προστιθέμενης αξίας (European Commission 2018).
Οι επιχειρήσεις αυτές δεν αντιμετωπίζουν μόνο προβλήματα δημιουργικής καταστροφής, αλλά έχουν έναντι των μεγάλων επιχειρήσεων τα εξής μειονεκτήματα:
- Προσωποκρατική συγκεντρωτική διοίκηση με πολύ περιορισμένη μεταβίβαση εξουσίας
- Ανυπαρξία οικονομιών κλίμακας και υψηλό κόστος παραγωγής
- Υποαπασχόληση παγίων εγκαταστάσεων
- Υψηλή "παιδική θνησιμότητα"
- Ελλείψεις επαρκών ιδίων κεφαλαίων και πολύ μικρές δυνατότητες χρηματοδότησης
- Έλλειψη εκπαιδευμένων στελεχών και εξειδικευμένου προσωπικού
- Ακριβές προμήθειες πρώτων και βοηθητικών υλών λόγω περιορισμένων ποσοτήτων
- Αδυναμία κάλυψης μεγάλων παραγγελιών από το εξωτερικό
- Ανεπαρκής τεχνογνωσία για την εκμετάλλευση των δυνατοτήτων των νέων τεχνολογιών
- Ελλιπείς πληροφορίες για τις παρουσιαζόμενες ευκαιρίες σε ξένες αγορές.
Τα παραπάνω μειονεκτήματα των ΜΜΕ αντισταθμίζονται εν μέρει από:
- Την έλλειψη γραφειοκρατίας και τη δυνατότητα ταχύτερης λήψης αποφάσεων και αντίδρασης σε ενέργειες του ανταγωνισμού
- Τον δυναμισμό και τη δημιουργικότητα των ιδιοκτητών δημιουργών της επιχείρησης
- Την αφοσίωση και την ταύτιση σε πολλές περιπτώσεις των στελεχών με την επιχειρηματική κουλτούρα και τους επιχειρηματικούς στόχους
- Την υπεργασία των επιχειρηματιών και των οικείων τους που εργάζονται στην επιχείρηση πολύ περισσότερες ώρες από το μέσο εργαζόμενο κάθε κλάδου
- Τη δημιουργία στενών προσωπικών σχέσεων και σε ορισμένες περιπτώσεις την εξυπηρέτηση των ιδιαιτέρων αναγκών των πελατών τους με την προσφορά προϊόντων προσαρμοσμένων στις ανάγκες τους.
- Τα παραπάνω πλεονεκτήματα των ΜΜΕ τους προσδίδουν ανθεκτικότητα στις οικονομικές κρίσεις και τους δίνουν τη δυνατότητα να βελτιώσουν τα μερίδια αγοράς τους στην εγχώρια αγορά και σε ορισμένες περιπτώσεις να επεκταθούν σε ξένες αγορές.
Με την επέκτασή τους σε ξένες αγορές οι ΜΜΕ μπορούν:
- Να μειώσουν τα σταθερά τους έξοδα ανά μονάδα με την κατανομή τους σε μεγαλύτερο όγκο παραγωγής
- Να εξομαλύνουν τις διακυμάνσεις παραγωγής λόγω εποχικότητας και να δώσουν διεξόδους στην πλεονάζουσα παραγωγική τους δυναμικότητα σε περιόδους υφέσεων
- Να αποφύγουν τη στενότητα των ορίων μιας μικρής ή μιας συρρικνούμενης αγοράς
- Να αναγκασθούν να εκσυγχρονίσουν τις οργανωτικές τους δομές και τις παραγωγικές τους μεθόδους
- Να επεκτείνουν τον κύκλο ζωής των προϊόντων τους
- Να αποκτήσουν πρόσβαση σε νέες ιδέες για καινοτόμα προϊόντα και νέες τεχνολογίες
- Να ανοίξουν νέους ορίζοντες σε δυνητικά πιο κερδοφόρες αγορές
Για να επιτύχουν μεγαλύτερη ανταγωνιστικότητα τόσο στην εσωτερική όσο και σε εξωτερικές αγορές και να αυξήσουν τις πιθανότητες επιβίωσης, αλλά και ανάπτυξής τους σε περιόδους έντονης δημιουργικής καταστροφής, οι ΜΜΕ πρέπει:
- Να αποφεύγουν τις μετωπικές συγκρούσεις σε κορεσμένες αγορές
- Να επιδιώκουν την προσφορά μεγαλύτερης αξίας στους πελάτες τους με πιο ανταγωνιστικές τιμές, ποιότητα και εξυπηρέτηση
- Να δραστηριοποιούνται κατά προτίμηση σε τομείς συμπληρωματικούς και όχι ανταγωνιστικούς του πολύ μεγάλου κεφαλαίου
- Να αναζητούν τομείς υψηλής τεχνολογίας, όπου δεν ακολουθούνται τα παραδοσιακά στάδια διεθνοποίησης, αλλά μπορούν να γεννηθούν παγκόσμιες
- Να εφαρμόζουν επαναστατικές βιομηχανικές τεχνολογίες που προσδίδουν προβάδισμα κόστους, παρόλη την ανυπαρξία οικονομιών κλίμακας
- Να επιδιώκουν συνεργασίες (εάν θέλουν να αποφύγουν τη συγχώνευση) στο πλαίσιο συνεταιρισμών ή κοινοπραξιών στους τομείς των εξαγωγών, της προμήθειας πρώτων υλών, στις πωλήσεις (κοινά πρατήρια, εκθέσεις, έρευνες αγοράς, κλπ.), στην παραγωγή ή στη συμμετοχή στις προμήθειες του Δημοσίου.
- Να τυποποιήσουν και να επωνυμοποιήσουν τα προϊόντα τους (ιδίως του αγροτικού τομέα), υποκαθιστώντας σταδιακά τις εξαγωγές χύμα προϊόντων τους και καθιερώνοντας ισχυρά διεθνώς αναγνωρίσιμα brand names, ακολουθώντας σωστά σχεδιασμένες στρατηγικές εξαγωγικού Μάρκετινγκ.
Πέραν των όσων μπορούν να κάνουν οι επιχειρήσεις, πρέπει παράλληλα να διαμορφωθεί και ένα ευνοϊκό για την ίδρυση, επιβίωση και ανάπτυξή τους περιβάλλον που θα αναστείλει ή θα άρει τις αιτίες δημιουργικής καταστροφής τους και τους λόγους μετανάστευσης των εργαζομένων και σε ορισμένες περιπτώσεις ολόκληρων των επιχειρήσεων. Πρέπει δηλαδή οι επιχειρηματίες να αισθανθούν ότι μπορούν να λειτουργήσουν με ευνοϊκό κλίμα απέναντι στην επιχειρηματικότητα, δηλαδή σε σταθερό θεσμικό και φορολογικό πλαίσιο, με ελαχιστοποιημένη γραφειοκρατία ίδρυσης και λειτουργίας των επιχειρήσεών τους, με ενίσχυση της έρευνας για την ανάπτυξη της καινοτομικότητας, δυνατότητες άντλησης ευνοϊκής χρηματοδότησης, ανάπτυξη του κεφαλαίου επιχειρηματικών συμμετοχών (venture capital), κλπ.
*Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ
**πρώτη δημοσίευση: www.capital.gr
Από: Athanase Papandropoulos
