του Πλάτωνα Τήνιου*
Μια πρωτοτυπία του ασφαλιστικού νομοσχεδίου που δεν σχολιάστηκε όσο έπρεπε είναι ότι, μαζί με προβολές που εξετάζουν τη βιωσιμότητα, κατατέθηκε και μελέτη επάρκειας. Η «επάρκεια»- πόσο εξυπηρετούνται οι ανάγκες των συνταξιούχων- είναι ό λόγος ύπαρξης συντάξεων και οφείλει να είναι απαραίτητο συμπλήρωμα της βιωσιμότητας. Αλλιώς, ο ευκολότερος τρόπος να θεραπευτεί ένα έλλειμμα είναι να περικοπούν οι συντάξεις. Η επάρκεια θυμίζει ότι αυτό ισοδυναμεί με το να «πετάς το μωρό με τα απόνερα του μπάνιου».
Η μελέτη επάρκειας υπογράφεται από τον Πάνο Τσακλόγλου, καθηγητή ΟΠΑ, και είναι η πρώτη που συνοδεύει ασφαλιστικό νόμο. Εξετάζει με πληρότητα τη φτώχεια των συνταξιούχων το 2020 σε σχέση με άλλους, αλλά και σε σχέση με το παρελθόν. Χρησιμοποιώντας δειγματοληπτικά στοιχεία από το 2016 διορθωμένα για τις μετέπειτα εξελίξεις, πιστοποιεί πέραν κάθε αμφιβολίας δύο πράγματα: Πρώτον, ότι οι σημερινοί συνταξιούχοι είναι από τους πι τυχερούς της κοινωνίας, αφού κινδυνεύουν πολύ λιγότερο από άλλες ομάδες. Τέτοιες είναι πρωτίστως οι άνεργοι, τα νέα ζευγάρια και οι εργαζόμενοι στον ιδιωτικό τομέα. Δεύτερον, ότι ενώ προ του 2007 η «φτώχεια είχε γκρίζο χρώμα», η εικόνα αυτή έχει πλήρως αντιστραφεί- για όλες τις κατηγορίες συνταξιούχων (πλην πιθανώς αυτών του τΟΤΑ).
Η κατηγορηματικότητα των ευρημάτων αυτών θεμελιώνει μια απορία: αν τα επείγοντα κοινωνικά προβλήματα είναι εκτός συντάξεων, γιατί προτάχθηκε η βελτίωση στις συντάξεις και όχι αλλού;
Εκτός από το τι περιέχει η μελέτη, πρέπει να επισημανθούν τα κενά. Αυτά παραμένουν ως ερωτήματα για τις επιπτώσεις του νόμου. Η μελέτη αναφέρεται στο σήμερα- που κυριαρχούν συντάξεις που εκδόθηκαν με το παλιό σύστημα. Δεν εξετάζει ζητήματα επάρκειας που εγείρονται από τις παρεμβάσεις του νόμου, δηλαδή στην πιθανολογούμενη κατάσταση όταν γενικευτούν οι νέες ρυθμίσεις: Πρώτον, μήπως δημιουργηθούν νέα, διαφορετικά προβλήματα φτώχειας; Δεύτερον, μήπως προκύπτουν θέματα απότομης μείωσης του βιοτικού επιπέδου όταν αφυπηρετήσουν μελλοντικοί εργαζόμενοι;
Τα δύο αυτά ερωτήματα είναι δύσκολα. Πάντως, όταν η κύρια παρέμβαση του νόμου είναι η αλλαγή στις εισφορές των αυτοαπασχολούμενων, με πληρωμή ασχέτως εισοδήματος, δημιουργείται κίνδυνος μελλοντικής κατακόρυφης πτώσης του επιπέδου αναπλήρωσης για αυτούς τους ανθρώπους. Αντίστοιχα προβλήματα ανεπάρκειας συντάξεων στο παρελθόν υπέσκαψαν την πορεία των συντάξεων, δικαιολογώντας επιλογές με τεράστιο δημοσιονομικό κόστος- όπως την αύξηση των κατώτατων ορίων του ΙΚΑ το 1982.
Μια μελέτη επάρκειας είναι εργαλείο προώθησης της επάρκειας συντάξεων, δεν την φέρνει μόνη της. Η συγκεκριμένη- και αυτό δεν αφορά τον συντάκτη της- εγείρει σημαντικά ερωτήματα και απορίες. Αν η μελέτη δεν αποδειχθεί αδρανής προσθήκη στα εικονίσματα, ίσως αποτελέσει αφετηρία προβληματισμού στον δρόμο για την επάρκεια- προς ένα καλό και δίκαιο σύστημα συντάξεων.
*οικονομολόγος, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς
