των Μαριάννας Εσκαντάρ και Κωνσταντίνου Ζοπουνίδη*
Η κοινωνική υπευθυνότητα είναι ένας πολύ χρησιμοποιημένος όρος που έγινε γνωστός κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1980 και του 1990, αλλά οι ρίζες του εντοπίζονται πριν από δύο χιλιετίες, διαμορφωμένες από στοχαστές της εποχής των πολιτικών δικαιωμάτων, οργανώσεις που βασίζονται στη θρησκευτική πίστη και τις γυναίκες. Η σύγχρονη πλέον διαδικασία της κοινωνικής ευθύνης βασίζεται σε τρεις πυλώνες:
1. Κοινωνικά θέματα προς αποφυγή που βασίζονται σε αξίες.
2. Στοιχεία με επίκεντρο τη βιωσιμότητα — κοινώς αποκαλούμενα "περιβαλλοντικά ζητήματα" και
3. Εταιρική δέσμευση και επενδύσεις με αντίκτυπο.
Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 2000 στην Ευρώπη, υπήρχαν τρεις κύριοι καταλύτες που δημιούργησαν τη ζήτηση για ανάλυση σε θέματα ESG από μεγάλους επενδυτές. Το πρώτο ήταν μια έντονη διανοητική και νομική συζήτηση σχετικά με τη σχέση μεταξύ του καθήκοντος εμπιστοσύνης και των θεμάτων βιωσιμότητας. Το δεύτερο ήταν η κλιματική αλλαγή. Το τρίτο ήταν μια συνθηκολόγηση με τη θέση ότι η κακή εταιρική διακυβέρνηση ήταν επιβλαβής για τις αγορές.
Στο άρθρο αυτό, το τέταρτο στη σειρά, αναλύουμε τη σημαντικότητα των κριτηρίων ανά πυλώνα διαχρονικά (βλ. Μ. Εσκαντάρ, Μ. Δούμπος, Κ. Ζοπουνίδης, δείκτης ESG: ένα μοντέλο πολυκριτήριας ανάλυσης αποφάσεων, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 04.05.2022, Κ. Ζοπουνίδης, Μ. Εσκαντάρ, ESG: ανάλυση αποφάσεων για ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 16.05.2022).
Μεθοδολογία
Σε αυτή την έρευνα εξετάστηκε η βαρύτητα των τριών πυλώνων του ESG για τα έτη 2007-2019. Η ανάλυση πραγματοποιήθηκε ανά πενταετία καθώς κύριος στόχος ήταν να παρατηρηθεί η εξέλιξη σημαντικότητας του κάθε πυλώνα για όλους τους κλάδους. Στον Πίνακα 1 παρουσιάζονται όλοι κλάδοι που χρησιμοποιήθηκαν στην ανάλυση καθώς και το πλήθος και η κωδικοποίηση τους.
Χρησιμοποιήθηκε το μοντέλο προσθετικής χρησιμότητας στο ίδιο δείγμα της Thomson Reuters που περιέχει 39 χώρες με 16 κλάδους και χρονική περίοδο 2007-2019 (βλ. Μ. Εσκαντάρ, Μ. Δούμπος, Κ. Ζοπουνίδης, Δείκτης ESG: Ένα Μοντέλο Πολυκριτήριας Ανάλυσης Αποφάσεων, Οικονομικός Ταχυδρόμος 04.05.2022).
Αποτελέσματα
Στον Πίνακα 2 παρουσιάζονται τα βάρη των τριών πυλώνων για την πρώτη πενταετία 2007-2011. Παρατηρείται ότι οι περισσότεροι κλάδοι (Α - Γεωργία, δασοκομία και αλιεία, Β - Μεταλλεία και λατομεία, C – Βιομηχανία, F – Κατασκευή, G - Χονδρικό και λιανικό εμπόριο, H - Μεταφορά και αποθήκευση, J - Πληροφορίες και επικοινωνία, Κ - Χρηματοοικονομικές και ασφαλιστικές δραστηριότητες) δίνουν μεγαλύτερη βαρύτητα στον πυλώνα κοινωνία ενώ οι κλάδοι ΑΒ (Α - Γεωργία, δασοκομία και αλιεία, Β - Μεταλλεία και λατομεία) και ED (D - Παροχή ηλεκτρικής ενέργειας, αερίου, ατμού και κλιματισμού, E - Παροχή νερού; δίκτυο αποχέτευσης; δραστηριότητες διαχείρισης απορριμμάτων και αποκατάστασης) δίνουν μεγαλύτερη σημασία στον πυλώνα περιβάλλον. Στον πυλώνα διακυβέρνηση δίνουν μεγαλύτερη βαρύτητα οι κλάδοι ILMNQR (I - Δραστηριότητες εξυπηρέτησης διαμονής και εστίασης, L - Δραστηριότητες ακίνητης περιουσίας, Μ - Επαγγελματικές, επιστημονικές και τεχνικές δραστηριότητες, Ν - Διοικητικές και υποστηρικτικές υπηρεσίες, Q - Δραστηριότητες ανθρώπινης υγείας και κοινωνικής εργασίας, R - Τέχνες, ψυχαγωγία και αναψυχή) .
Στη συνέχεια για τα έτη 2011-2015 τα αποτελέσματα παρουσιάζονται στον Πίνακα 3. Σε αυτή τη δεύτερη πενταετία όλο και μεγαλύτερο φαίνεται να είναι το ενδιαφέρον για τα κοινωνικά ζητήματα καθώς οι περισσότεροι κλάδοι (Α - Γεωργία, δασοκομία και αλιεία, Β - Μεταλλεία και λατομεία, C – Βιομηχανία, D - Παροχή ηλεκτρικής ενέργειας, αερίου, ατμού και κλιματισμού, E - Παροχή νερού; δίκτυο αποχέτευσης; δραστηριότητες διαχείρισης απορριμμάτων και αποκατάστασης, F – Κατασκευή, G - Χονδρικό και λιανικό εμπόριο, H - Μεταφορά και αποθήκευση) δείχνουν περισσότερο ενδιαφέρον για το δεύτερο πυλώνα του ESG. Οι κλάδοι που μέσα σε αυτά τα έτη παρουσιάζουν μεγαλύτερη βαρύτητα σε περιβαλλοντικά ζητήματα είναι οι ILMNQR (I - Δραστηριότητες εξυπηρέτησης διαμονής και εστίασης, L - Δραστηριότητες ακίνητης περιουσίας, Μ - Επαγγελματικές, επιστημονικές και τεχνικές δραστηριότητες, Ν - Διοικητικές και υποστηρικτικές υπηρεσίες, Q - Δραστηριότητες ανθρώπινης υγείας και κοινωνικής εργασίας, R - Τέχνες, ψυχαγωγία και αναψυχή).
Ωστόσο, τα αποτελέσματα του Πίνακα 4, για την τελευταία πενταετία 2015-2019 δείχνουν ότι τα θέματα της εταιρικής διακυβέρνησης και κοινωνίας να απασχολούν τους περισσότερους κλάδους ILMNQR, K (I - Δραστηριότητες εξυπηρέτησης διαμονής και εστίασης, L - Δραστηριότητες ακίνητης περιουσίας, Μ - Επαγγελματικές, επιστημονικές και τεχνικές δραστηριότητες, Ν - Διοικητικές και υποστηρικτικές υπηρεσίες, Q - Δραστηριότητες ανθρώπινης υγείας και κοινωνικής εργασίας, R - Τέχνες, ψυχαγωγία και αναψυχή, Κ - Χρηματοοικονομικές και ασφαλιστικές δραστηριότητες) και ΑΒ, CF, GH, J (Α - Γεωργία, δασοκομία και αλιεία, Β - Μεταλλεία και λατομεία, C – Βιομηχανία, F – Κατασκευή, G - Χονδρικό και λιανικό εμπόριο, H - Μεταφορά και αποθήκευση, J - Πληροφορίες και επικοινωνία) αντίστοιχα. Στον πυλώνα περιβάλλον δίνουν περισσότερη βαρύτητα οι κλάδοι DE (D - Παροχή ηλεκτρικής ενέργειας, αερίου, ατμού και κλιματισμού, E - Παροχή νερού; δίκτυο αποχέτευσης; δραστηριότητες διαχείρισης απορριμμάτων και αποκατάστασης).
Συμπερασματικά, παρόλη την αύξηση των περιβαλλοντικών ζητημάτων που χρήζουν άμεση αντιμετώπιση παρατηρούμε ότι ο πρώτος πυλώνας E δεν υπάρχει ως προτεραιότητα για τους περισσότερους κλάδους και για στις τρεις πενταετίες. Θεωρητικά το αποτέλεσμα αυτό μοιάζει να μην είναι συμβατό με την πραγματικότητα, καθώς τουλάχιστον από το 2016 και έπειτα γίνονται κινήσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής (Κ. Ζοπουνίδης, Μ. Εσκαντάρ, χρηματοδότηση της Οικολογικής Μετάβασης και Αποδοτικότητα, Οικονομικός Ταχυδρόμος 24.05.2022). Ωστόσο στο πρακτικό μέρος της αντιμετώπισης συναντάμε πολλές δυσκολίες, όπως είναι οι περιορισμένες χρηματοδοτήσεις.
Πρωταγωνιστικό ρόλο έχει ο πυλώνας κοινωνία και στις τρεις πενταετίες. Είναι γνωστό ότι τα κοινωνικά ζητήματα ήταν θέματα που αιώνες τώρα απασχολούσαν διάφορες ομάδες ατόμων προσπαθώντας να καταπολεμήσουν την κοινωνική ανισότητα. Επομένως, λογικό είναι να δίνεται τόση μεγάλη βαρύτητα σε θέματα που αφορούν την κοινωνία.
Ακόμη, για τις πενταετίες 2007-2011 και 2015-2019 δίνεται μεγάλη βαρύτητα στον πυλώνα G. Η Εταιρική Διακυβέρνηση αφορά κυρίως τις εταιρείες που είναι εισηγμένες στο Χρηματιστήριο, και στη χώρα μας αρχίζει να καθιερώνεται από το 2002. Η γενική φιλοσοφία της Εταιρικής Διακυβέρνησης είναι η λήψη των αποφάσεων να λαμβάνεται από όσο το δυνατόν περισσότερα πρόσωπα και με δημοκρατική λειτουργία του ΔΣ μιας επιχείρησης.
Δείχνει το βαθμό σοβαρότητας της κάθε εταιρείας και το κατά πόσο σέβεται τους μετόχους της.
Επομένως, ίσως μια σημαντική παρατήρηση είναι ότι όσο πιο παλιά είναι τα ζητήματα που αφορούν τις επιχειρήσεις, τόσο πιο μεγάλη είναι και η βαρύτητα που δίνουν για την αντιμετώπισή τους.
*Υποψήφια Δρ., Μέλος του Εργαστηρίου Financial Engineering Πολυτεχνείο Κρήτης και Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων, Επίτιμος Δρ. ΑΠΘ, Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France, CIHEAM – International Center for Advanced Mediterranean Agronomic Studies, Greece, France
