της Ιωάννας Κωσταρέλλα*
Παραφράζοντας το απόφθεγμα του Μενάνδρου «έστι δίκης οφθαλμός, ος τα πάνθ’ ορά» θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπάρχει πλέον το μάτι της τεχνολογίας που παρακολουθεί τα πάντα, ενώ για πρώτη φορά στα χρονικά της ανθρωπότητας η τεχνολογία κάνει δυνατή την μαζική παρακολούθηση.
Είναι αυτή μια νέα απειλή για την ανθρωπότητα και τη δημοκρατία και ποιοι μηχανισμοί μπορούν να περιορίσουν τις συνέπειες;
Πριν λίγο καιρό βγήκε στον «αέρα» από το Netflix το ντοκιμαντέρ «Social Dilemma», το οποίο προκάλεσε αρκετό θόρυβο, όπως και το «The Great Hack» πριν, καθώς μέσα από την «προσωποποίηση» του αλγορίθμου περιγράφεται γλαφυρά η δύναμη που έχει ο πανίσχυρος κλάδος της πληροφορικής, γνωστός και ως Big Tech, στη ζωή του κατοίκου ακόμα και του πιο απομακρυσμένου χωριού.
«Οι μηχανικοί της πληροφορικής δεν γράφουν απλά κώδικα, αλλά γράφουν τη ζωή μας» επανέλαβε στο Athens Democracy Forum ο Γιουβάλ Νόα Χαράρι, σύγχρονος φιλόσοφος, αναδεικνύοντας το τεράστιο ζήτημα που εντοπίζεται στην ταχύτητα με την οποία τρέχει η τεχνολογία και στην αδυναμία της φιλοσοφίας, έτσι όπως αποτυπώνεται στην ηθική και τους κανόνες δεοντολογίας, να συμβαδίσει.
Μια από τις σημαντικότερες απειλές που εντοπίζονται είναι η μετατροπή των βιολογικών δεδομένων σε ψηφιακά δεδομένα, η οποία αποτελεί τον καταλύτη όλων των εξελίξεων σε μια σειρά τομέων. Μια μηχανή που σε καταλαβαίνει καλύτερα από ότι εσύ τον εαυτό σου είναι ένα δυνητικά αχτύπητο εργαλείο εναντίον της δημοκρατίας στα χέρια ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος, αλλά και ταυτόχρονα ένα δυνατό όπλο στα χέρια της επιστήμης που θέλει να προστατεύσει τη δημόσια υγεία.
Ποια επομένως είναι η λύση; Είναι φανερό ότι δεν έχουμε την πολυτέλεια του χρόνου που είχαν οι προηγούμενες γενιές. Θα αναγκαστούμε να κάνουμε και να μάθουμε περισσότερα στη διάρκεια της ζωής μας από τους γονείς και τους παππούδες μας. Επίσης, γίνεται αντιληπτό ότι η ίδια η τεχνολογία δεν έχει όλες τις λύσεις, αλλά ούτε και μπορεί να δώσει μόνη της τις λύσεις για μια σειρά θεμάτων που σχετίζονται με την ηθική, τη φιλοσοφία και την εκπαίδευση. Οι δε ρυθμιστικές προσπάθειες μπορούν να φέρουν κάποια πρόσκαιρα αποτελέσματα, αλλά δεν μπορούν να προσφέρουν οριστικές λύσεις, γιατί όσο θα επικαιροποιούνται, τόσο οι προγνωστικοί αλγόριθμοι θα βελτιστοποιούνται και θα κάνουν εφιαλτική τη δύναμη του αυτοματοποιημένου και αόρατου συστήματος.
Απαιτείται, λοιπόν, μια ολιστική προσέγγιση που να συνδέει την ηθική με την τεχνολογία, την εκπαίδευση με την πληροφορική και να έρχεται από τα κάτω. Μια κοινωνιοτεχνολογική ανάλυση που να δανείζεται στοιχεία από τις επιστήμες του μέλλοντος (future studies) είναι απαραίτητη. Κι αυτό, γιατί όπως λένε οι επιστήμονες του χώρου, ένα καλύτερο μέλλον θα έρθει αν αλλάξει η αλληλουχία των σύγχρονων τάσεων που το υποθηκεύουν.
Κάποιες φορές χαρακτηριστικά και αρνητικές επιπτώσεις, πχ. της τεχνολογίας της επικοινωνίας, δεν γίνονται ορατά πριν είναι ήδη πολύ αργά. Γι’ αυτό και η διερεύνηση των ηθικών κινδύνων ή των απειλών για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία πρέπει να ξεκινά έγκαιρα στον κύκλο της ζωής μιας νέας τεχνολογίας, ώστε να προβλέπει το πως η τεχνολογία αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο μέλλον (Palm and Hansson, 2006). Επιπλέον, οι αναλύσεις αυτές πρέπει να γίνονται με έμφαση στη φάση του σχεδιασμού της τεχνολογίας, ώστε να περιοριστούν το δυνατόν περισσότερο οι αρνητικές συνέπειες.
Δεν υπάρχουν ούτε σίγουρες, ούτε εύκολες λύσεις. Όσο, όμως, περισσότερο μένουμε συνδεδεμένοι μεταξύ μας σε δυναμικές οντότητες και όσο πιο πολύ επενδύουμε στο δημοκρατικό σύστημα, τόσο περισσότερες πιθανότητες έχουμε να ανταποκριθούμε στις προκλήσεις του μέλλοντος.
*επίκουρη καθηγήτρια Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ στο ΑΠΘ
